Brabantse driekleur
De Brabantse Revolutie of Brabantse Omwenteling was een opstand van de Zuidelijke Nederlanden in 1789 en 1790 tegen het Oostenrijkse gezag van keizer Jozef II. Hij begon in het gewest Brabant met de Slag bij Turnhout, maar breidde zich al heel snel uit over Vlaanderen, en nadien ook -zij het iets lauwer- in Henegouwen, Namen en het oude Limburg.
Deze opstand leidde tot het kortstondig bestaan van een republiek, de Verenigde Nederlandse Staten, onder leiding van Hendrik van der Noot.
Twee advocaten, Jan Frans Vonck en Hendrik Van der Noot waren de leiders van de opstand maar vertegenwoordigden elk een andere strekking. De Vonckisten inspireerden zich op de Franse Revolutie (1789 - 1799) en zochten aansluiting bij het volk en het leger van de patriotten. De Statisten van Van der Noot zochten het eerder bij de oude vrijheden van de Staten en zochten aansluiting bij de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën.
Het zijn Van der Noot en generaal Vander Meersch die in oktober 1789 met een patriottenleger vanuit Breda de hele provincie Brabant veroverden. In de eerste veroverde (of bevrijde) gemeente, Hoogstraten, publiceerde Van der Noot op 24 oktober 1789 zijn Manifest van het Brabantse Volk. Het document legt uit waarom het Brabantse volk het recht heeft om de gehoorzaamheid op te zeggen. Het belangrijkste argument is dat de wil van de natie de hoogste wet is, en als die geschonden wordt door een heerser, dan mag de natie tegen die heerser dus in opstand komen. Achtereenvolgens werden in twee maanden Turnhout, Gent en Brussel veroverd. Het jaar daarop werd Van der Noot het hoofd van de nieuwe confederale Zuid-Nederlandse republiek.
Toen Pruisen de opstandelingen in de steek liet na het sluiten van de Conventie van Reichenbach (27 juli 1790) met Oostenrijk, moest Van der Noot naar Holland vluchten en daarna naar Engeland. In 1792 deed hij een oproep om samen te werken met de Franse bezetter (1794 - 1815). Hij keerde terug naar Brabant, maar werd in 1796 aangehouden.
Zijn grafsteen bevindt zich in de hofmuur van de pastorie van de Sint-Amandsparochie in Strombeek-Bever, het parkje aan de overkant is naar hem vernoemd.
Van der Noot was sinds 1757 formeel toegelaten tot de Brusselse oligarchie, met name tot het geslacht Sweerts, en was lid van de vrijmetselaarsloges l'Union Bruxelles en Les Vrais Amis de l'Union Bruxelles.
Manifeste des Brabançons
Manifeste des Brabançons contre
l’empereur
Le peuple
brabançon, par l’organe de l’Etat ecclésiastique et du troisième membre des
trois chefs-villes, conjointement avec plusieurs membres de la noblesse : A tous
ceux qui les présentes verront ou lire ouïront : Salut.
Comme nous nous
sommes trouvés dans la dure nécessité de déclarer l’Empereur Joseph II, duc de
Lothier, de
Brabant et de Limbourg, déchu de la souveraineté, des domaines, des hauteurs et
prérogatives desdits pays ; il est de notre devoir indispensable d’exhorter et
de recommander à tous en général, et à un chacun en particulier, de concourir au
bien-être commun et au salut de la patrie; en conséquence, nous défendons très
expressément à qui que ce soit, de se liguer avec ceux du gouvernement du
ci-devant duc, ou avec le ci-devant duc lui-même, sous peine d’être punis comme
ennemis de la patrie. Nous défendons pareillement de troubler le repos et la
tranquillité publique, sous quelque prétexte que ce soit, pareillement sous
peine d’être poursuivis et punis comme ennemis de la nation. Nous exhortons tous
et quelconques citoyens, capables de porter les armes pour la défense de la
liberté de la nation et pour le salut de la patrie, de s’annoncer aux chefs
établis et connus, pour, ensuite des renseignements qui leur seront donnés, se
rendre à l’endroit ou lieu qui leur sera désigné, et s’y soumettre entièrement
aux ordres qui leur seront donnés. Au contraire, nous interdisons les
attroupements quelconques, qui pourraient tendre au pillage : déclarons en
outre, que tous ceux qui auront pillé ou attenté de piller quelque maison,
boutique, ou partie de maison de qui que ce soit, fût-ce même d’un ennemi de la
patrie, seront également punis comme ennemis de la patrie. Nous déclarons, que
tous ceux qui trameront quelque complot ou tiendront quelques discours tendant à
favoriser le plan despotique du ci-devant duc, seront punis rigoureusement comme
perturbateurs de la tranquillité publique et ennemis de la patrie.
Mandons et
ordonnons, que les présentes soient imprimées, publiées et affichées dans la
province de Brabant et pays en dépendant, et lieux accoutumés, et partout où
besoin sera ; afin qu’elles soient connues, et que personne n’en puisse
prétexter cause d’ignorance. Donnons en mandement à tous ceux qu’il
appartiendra, d’observer et faire observer le contenu des présentes ; car ainsi
l’exige le bien-être et le salut de la patrie. Et vu que les sceaux et cachet
des Etats ont été saisis par force et violence de la part du ci-devant duc de
Brabant, et que nous avons autorisé par notre manifeste de ce jour notre agent
plénipotentiaire de se servir du cachet de ses armes, pour tenir lieu des sceaux
et cachet des Etats, jusqu’à ce que ceux-là seront en notre pouvoir, nous avons
muni celles-ci dudit cachet.
Fait en Brabant à
Hoogstraeten, le 24 octobre 1789. Etait signé, H.C.N.
van der Noot, qq.
(Texte paru dans
les Annales Patriotiques et Littéraires du mardi 17 novembre 1789. Le journal
commentait : L’énergie républicaine se montre dans cette pièce. Rien de vague,
d’inutile, ni d’oiseux. L’esprit de la liberté ne connaît point les phrases, et
il est à croire que l’avocat Van der Noot, l’âme et le chef de cette généreuse
insurrection, sera regardé comme le libérateur des Brabançons. Ils sont disposés
à vaincre ou à mourir. Il n’y a point de réponse quand on en appelle ainsi à son
courage et à la victoire. Mais après une telle démarche, on peut être persuadé
que les Brabançons comptent sur des forces suffisantes de la part de quelques
puissances rivales de leur oppresseur.)
Keizerlijke staatsgreep
Opstand en ineenstorting van het regeringsleger
Standbeeld van generaal J.A. Van der Mersch in Menen
Verenigde Nederlandse Staten
Op 18 december deed het Comité van Breda zijn intrede in het met de Brabantse driekleur bevlagde Brussel. Alle Staten, met uitzondering van die van Luxemburg, verklaarden zich onafhankelijk en verenigden zich op 11 januari 1790 in de Verenigde Nederlandse Staten. Elke provincie behield zijn soevereiniteit maar droeg de gemeenschappelijke belangen over aan het Congres, dat in feite de voortzetting van de Staten-Generaal is.
De opstandelingen bleken het al spoedig diep met elkaar oneens. De regering was in handen van Van der Noot en de behoudsgezinden beheersten de Staten van Brabant, waarin de Brabantse steden (Brussel, Antwerpen, Leuven) een doorslaggevende rol spelen. Hun tegenstanders, de Vonckisten, vonden meer aanhang in de provincie Henegouwen en vooral in Vlaanderen. Deze laatsten willen een democratische, centrale staat en laadden de verdenking op zich een constitutionele monarchie naar Frans model te prefereren, mogelijk opnieuw onder de Oostenrijkse vorst. Van der Noot daarentegen trachtte de staten te consolideren en zocht buitenlandse steun bij Pruisen, dat sinds november 1789 troepen in het prinsbisdom Luik had en daarmee min of meer de Luikse Revolutie steunde. Van der Noot rekende ook op de Verenigde Provinciën, maar die waren niet meer de mogendheid die zij aan het begin van de eeuw nog waren. Nadat veel belastingen onder druk van het volk waren afgeschaft, bleek het ook niet gemakkelijk geld te vinden voor een behoorlijk leger.
Keizer Leopold II
Henri Pirenne
Jozef II stierf op 20 februari 1790 en werd opgevolgd door de tactvolle Leopold II. Toen Pruisen de opstandelingen in de steek liet na het sluiten van de Conventie van Reichenbach (27 juli 1790) met Oostenrijk, mislukte de opstand en Oostenrijk kon zijn gezag met zachte middelen (herstel van de grondwetten, algemene amnestie) en lichte militaire druk herstellen. Dit was de Eerste Oostenrijkse Restauratie. Sommige historici (bijvoorbeeld Henri Pirenne) zagen hierin een uiting van een "Belgisch" nationaal gevoel en een voorbode van de Belgische Revolutie van 1830.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten