Clovis

 

Clovis (c. 466-511), (Ch-)Leuthwig of Chlodovech (Ludwig, Louis) was de eerste Koning der Franken die alle Frankische stammen verenigde onder één heerser. Hij was ook de eerste katholieke koning die heerste over Gallië (Frankrijk). Hij was de zoon van Childerik I en Basina. In 481, toen hij vijftien jaar oud was, volgde hij zijn vader op. De Salische Franken waren een van de twee Frankische stammen die het gebied ten westen van de lagere Rijn bezetten, met hun centrum in een gebied bekend als Toxandrië, tussen de Maas en de Schelde (in wat nu Nederland en België is). Clovis' machtsbasis was ten zuidwesten van dit, in de buurt van Doornik en Cambrai langs de moderne grens tussen Frankrijk en België. Clovis veroverde de naburige Salisch Frankische koninkrijken en vestigde zichzelf als enige heerser van de Salische Franken voor zijn dood. De kleine kerk waarin hij werd gedoopt heet nu het klooster van Saint-Remi en een standbeeld van hem die gedoopt wordt door Remigius van Reims kan er worden gezien. Clovis en zijn vrouw Clothilde zijn begraven in de Sint-Genevieve kerk in Parijs. Een belangrijk deel van Clovis nalatenschap is dat hij de macht van de Romeinen verminderde in 486 door de Romeinse heerser Syagrius te verslaan in de Slag bij Soissons.
Clovis werd bekeerd tot het katholicisme op initiatief van zijn vrouw, Clothilde, een Bourgondisch Gothische prinses die een katholiek was ondanks het arianisme dat haar omringde aan het hof. Het arianisme was de voornaamste godsdienst onder de Goten die heersten over het grootste gedeelte van Gallië in die tijd. Hij werd gedoopt in een kleine kerk die zich op of naast de site van de Kathedraal van Reims bevond, waar de meeste toekomstige Franse koningen gekroond zouden worden. Deze daad was van enorm belang in de latere geschiedenis van West- en Centraal-Europa in het algemeen, omdat Clovis zijn domein uitbreidde over bijna de hele oude Romeinse provincie Gallië (ruwweg modern Frankrijk). Hij wordt beschouwd als de stichter van de Merovingische dynastie die heerste over de Franken voor de volgende twee eeuwen.
 
 
Verovering van Gallië

 

Op 16-jarige leeftijd, in 481 volgde Chlodovech zijn vader op als koning van de Salische Franken in Doornik. In het begin was zijn grondgebied nog bescheiden. De Franken beheersten alleen het uiterste noorden van Gallië. Hij moest zijn macht bovendien delen met andere, deels aan hem verwante hertogen, leiders van naburige Salische stamgroepen. Bekend zijn Chararik en Ragnachar, welke laatste in Kamerijk resideerde. Bij de Rijn leefden de Ripuarische Franken, een zelfstandige stam.
Gallië was verder verdeeld in een Romeins restgebied onder Syagrius, rondom Parijs en Soissons, het zuiden en zuidwesten, dat deel uitmaakte van het koninkrijk van de Visigoten, en zelfstandige koninkrijken van de Alemannen en Bourgondiërs in het oosten en Bretagne in het westen.

Syagrius

Door de dood van de Visigotische koning Eurik wordt het machtsevenwicht in Gallië tijdelijk verstoord en heeft Clovis de mogelijkheid om zijn macht uit te breiden. Hij weet de meeste andere Salische Franken en de Ripuarische Franken te verenigen en (mogelijk samen met de Alemannen) verslaan zij in 486 Syagrius bij Soissons. De Franken breiden hun gezag uit tot de Loire. Clovis heeft nu duidelijk een leidende rol onder de Franken, maar is formeel nog gelijkwaardig aan de andere Frankische leiders, die ook delen van de nieuwe gebieden krijgen. De Franken heersen nu over een groot gebied met een nog min of meer intacte Gallo-Romeinse samenleving en economie (steden, kerk, onderwijs, geschoolde ambachtslieden) wat de basis vormt voor hun verdere expansie. Syagrius vlucht naar de Visigoten maar wordt in 487 uitgeleverd aan Clovis en ter dood gebracht.
Het verhaal van de Vaas van Soissons illustreert dat in deze tijd iedere vrije Frank nog de wil van de koning kon trotseren, als hij het recht aan zijn zijde had.
Na deze campagne keert Clovis zich tegen Chararik die hem niet tegen Syagrius had willen volgen. Hij ontneemt hem en zijn zoons hun macht en scheert hun lange haren en baarden af (teken van de koninklijke waardigheid). Als hij vervolgens een gerucht hoort dat ze tegen elkaar hebben gezegd dat ze gewoon moeten wachten tot hun haren weer aangroeien, laat hij ze alsnog vermoorden.
In 491 verslaat hij een leger van de Thüringers, de oostelijke buren van de Franken, die daarna ook zijn gezag erkennen. In 493 trouwt Clovis met de Bourgondische prinses Clothilde. Zij is katholiek terwijl hij nog de oude Germaanse goden vereert. Clovis wordt nu algemeen als een belangrijk vorst erkend. Hij huwelijkt zijn zuster, Audofleda, uit aan Theoderik de Grote, koning van de Ostrogoten. Zijn vrouw, Clothilde, probeert Clovis tot 496 tevergeefs tot het christelijk geloof te bekeren. Wel worden hun kinderen gedoopt, maar het feit dat deze gedoopte kinderen ziek worden en sterven is voor Clovis een extra reden om zich niet te bekeren.

De Alemannen

In 496 vallen de Alemannen de Ripuarische Franken aan. Hun koning Sigebert roept de hulp in van de Salische Franken. Aan het kruispunt van de heerbanen Bavay - Keulen, en Straatsburg - Keulen, komt het nabij bij Tolbiac, nu Zülpich, tot een treffen. In eerste instantie lijken de Alemannen de slag te winnen, maar uiteindelijk weten de Franken de overwinning te behalen.
Volgens de legende heeft Clovis op het dieptepunt van de slag Wodan aangeroepen en om een overwinning gevraagd. Maar de Frankische verliezen bleven doorgaan. Toen dacht hij aan zijn christelijke echtgenote Clothilde, en zei hij het volgende: "God van mijn vrouw: als gij echt zo sterk zijt als mijn vrouw beweert, kom mij dan helpen en laat mij winnen. Dan zal ik mij tot het christendom bekeren." Het tij keerde als bij een wonder. Hij heeft zijn gelofte gehouden en zou zich in 496 bekeerd hebben.
In 506 verslaat Clovis de Alemannen opnieuw, ditmaal bij Straatsburg. De Franken achtervolgen de Alemannen tot in het gebied van de Ostrogoten. De gebieden van de Alemannen in het westen van hun koninkrijk en het Rijnland (behalve de Elzas) worden door de Franken geannexeerd. Deze oorlog van Clovis lijkt bedoeld om het gevaar van de Alemannen in zijn rug weg te nemen, voor zijn oorlog tegen de Visigoten in het volgende jaar.

De bekering van Clovis

De doop van Clovis, van een onbekende Franse schilder uit Saint-Gilles

 

De bekering van Clovis tot het katholieke christendom is van groot politiek belang. Daar waar alle Germaanse vorsten ariaans of heidens zijn, maakt dit hem tot de held van de katholieke Gallo-Romeinse bevolking. Het jaar van zijn doop is omstreden en ook 497, 498, 499, 507 en 508 worden als mogelijkheid genoemd.
Clovis werd gedoopt door de heilige Remigius of St. Remi. Zijn twee zusters, Abboflede en Lantechilde, en volgens Gregorius 3000 van zijn krijgers, volgden zijn voorbeeld. Dit aantal lijkt echter meer geïnspireerd door het Bijbelboek Handelingen 2:41, waar ook ongeveer drieduizend bekeerlingen genoemd worden. Een leger van bisschoppen en priesters zou hen allen hebben gedoopt.

Uitbreiding Frankische heerschappij over Gallië onder Clovis

De Bourgondiërs

In 499 sluit Clovis een verdrag met de Bourgondische deelkoning Godigisel tegen diens rivaal Gundobad. Dit is voor Clovis ook een persoonlijke kwestie omdat Gundobad de moordenaar van zijn schoonouders is, terwijl Godigisel zijn vrouw Clothilde toen juist in bescherming heeft genomen. In 500 verzekert hij zijn rugdekking door een verdrag met Bretagne en trekt op tegen Bourgondië. Clovis en Godigisel verslaan Gundobad in de Slag bij Dijon. Gundobad vlucht naar Avignon maar een opmars van de Visigoten dwingt Clovis en Godigisel om zich terug te trekken. Nadat Godigisel is gedood, wordt door Theoderik van de Ostrogoten een vrede bemiddeld. De uitkomsten van de onderhandelingen zijn:

• Gundobad wordt koning van geheel Bourgondië maar moet in de praktijk een sterke invloed van Clovis accepteren
• Gundobad en Clovis sluiten een bondgenootschap
• de Visigoten krijgen Avignon

De Visigoten

Nadat de Franken Syagrius hadden verslagen werd het snel duidelijk dat zij de belangrijke rivalen van de Visigoten om de macht in Gallië zouden worden. Deze rivaliteit werd nog veel sterker na de bekering van Clovis waarna de katholieke onderdanen van de Visigoten regelmatig een beroep op hem deden. Al in 498 had Clovis een veldtocht ondernomen tegen de Visigoten die hem tot Bordeaux bracht maar uiteindelijk geen resultaten opleverde. Na de confrontatie over Bourgondië in 500 volgt een periode van toenadering. Er vindt een persoonlijke ontmoeting plaats tussen Clovis en Alarik II en in 502 trouwt Clovis' zoon Theuderik met een dochter van Alarik.
In 507 maakt Clovis afspraken met keizer Anastasios I om gezamenlijk de Goten aan te vallen. De keizer schenkt Clovis in dat verband een diadeem en een mantel. Clovis profileert zich in deze oorlog sterk als de verdediger van het katholieke geloof en de katholieke onderdanen van de ariaanse Visigoten. Hij verslaat samen met de Bourgondiërs, de Auvergners en de Ripuarische Franken, de Visigoten in de Slag van Vouillé (Voulan bij Poitiers) en doodt zelf hun koning Alarik II. ^[4] Anastasios erkent zijn succes door hem tot ereconsul te benoemen. Hoewel de Bourgondiërs Narbonne weten te veroveren, en ook tot 511 bezet zullen houden, lukt het niet om Septimanië te veroveren door interventie van Theoderik van de Ostrogoten. Clovis overwintert in Bordeaux. Hij verovert in 508 samen met de Bourgondiërs Toulouse en krijgt de schat van de Visigoten in handen. Zijn zoon Theoderik bezet de Auvergne. Afgezien van Septimanië hebben de Franken nu alle gebieden van de Visigoten in Gallië in handen.

Het bouwen van een staat

Verdeling van Clovis' rijk onder zijn zonen.

██ Theuderik I (Reims)

██ Chlodomer (Orléans)

██ Childebert I (Parijs)

██ Chlotarius I (Soissons)

Al in 486 had Clovis de Salische vorsten die hem niet hadden gesteund, geëlimineerd. Na zijn overwinning op de Visigoten in 508 begon hij een campagne om alle Frankische koningen en aanvoerders, die in theorie gelijkwaardig aan hem waren, uit de weg te ruimen en alleen koning van de Franken te worden - hoewel ze meer dan twintig jaar lang zijn trouwe bondgenoten waren geweest. De Salische koningen Ragnachar, Ricchar en Rignomer, die grote gebieden bestuurden in het westen van Frankrijk, werden verslagen en vermoord. Tijdens de oorlog tegen de Visigoten had Clovis Cloderic, de kroonprins van de Ripuarische Franken, opgestookt om de macht te grijpen ten koste van zijn vader Sigebert de Lamme. Als Cloderic de raad van Clovis opvolgt en in 509 zijn vader vermoordt, laat Clovis (die voorwendt verontwaardigd te zijn) Cloderic op zijn beurt ter dood brengen (510) als straf voor zijn schandelijke misdaad. Clovis roept zich daarna ook tot koning van de Ripuarische Franken uit en is daarmee alleen koning van alle Franken.
In 508 geeft Clovis rijke giften aan het klooster van St Martin in Tours. Hij maakt Parijs tot hoofdstad en sticht daar de kerk van Petrus en Paulus (Saints-Apôtres). Dit is vrijwel zeker een nabootsing Constantijn de Grote die in Constantinopel was begraven in de kerk van de apostelen. Clovis en Clothilde zullen in deze kerk worden begraven. Omdat de heilige Geneviève ook in deze kerk wordt begraven, wordt de kerk later naar haar vernoemd. Op de plaats van deze kerk staat tegenwoordig het Panthéon. In 511 roept Clovis de synode van Orléans bijeen om de hechte band tussen kerk en staat te bevestigen. Bisschoppen zullen door een synode onder voorzitterschap van de koning worden benoemd, en ze zijn belastingplichtig. Clovis zendt een votiefkroon aan de paus.
Clovis laat een wetboek opstellen dat is gebaseerd op het Salische gewoonterecht maar introduceert daarin wel een systeem van hovelingen en kerkelijke en burgerlijke bestuurders (graven), in plaats van het oude adelsbegrip. Hij maakt in het wetboek een apart onderscheid voor de Gallo-Romeinse bevolking. Met zijn wetboek neemt Clovis definitief afscheid van het oud-Germaanse idee van koningschap en introduceert hij het middeleeuwse model.
Na zijn dood werd het Frankische Rijk, naar Salisch recht, verdeeld onder zijn mannelijke nakomelingen Theuderik I (Reims), Childebert I (Parijs), Chlodomer (Orléans) en Chlotarius I (Soissons).

Familie en nakomelingen

Clovis was twee maal getrouwd:

• eerste huwelijk met een prinses van de Ripuarische Franken, mogelijk met de naam Amalberga. Kinderen:
  • Theuderik
• tweede huwelijk (493) met Clothilde. Kinderen - drie zonen en een dochter:
  • Childebert I
  • Chlodomer
  • Chlotarius I
  • Clothilde.

Clovis is een voorvader van Karel de Grote via Chlotarius I zijn dochter Bilichilde Van Keulen. De mannelijke lijn van zijn nakomelingen eindigt ten tijde van Karel Martel en diens zoon Pepijn de Korte. Wel is bekend dat vrouwelijke nakomelingen van Clovis in het koningshuis van Kent zijn getrouwd en dat Clovis zodoende één van de voorouders van de Engelse koning Alfred de Grote is. Omdat diens dochters en kleindochters op hun beurt weer huwelijken in Frankrijk en Duitsland sloten, zijn Clovis' nakomelingen in heel West- en Midden-Europa te vinden.